Carawys

Maen nhw’n deud eich bod yn dysgu rhywbeth newydd bob dydd. Dowch i mi felly rannu â chi yr hyn a ddysgais i ddoe am y Grawys, y cyfnod o chwe wythnos rhwng Dydd Mercher Lludw a Sul y Pasg. Gwyddoch cystal â mi na roddodd yr eglwysi anghydffurfiol (neu bobl y capel) yr un sylw i’r Grawys ag a roddwyd gan Eglwyswyr. Y rheswm am hynny oedd bod yr anghydffurfwyr o’r cychwyn wedi rhoi mwy o bwys ar bethau fel defosiwn ac ymgysegriad personol nag ar ddefodau a gwyliau traddodiadol yr Eglwys Gristnogol. Ymateb oedden nhw i’r perygl o wneud Cristnogaeth yn fater o drefn ac arferiad yn hytrach na pherthynas fywiol â Duw trwy ei Fab Iesu Grist.

Erbyn hyn, mae llawer o gapeli’n rhoi sylw i’r Grawys, ac mae pob math o lyfrau a myfyrdodau yn ein papurau a’n cylchgronau Cristnogol sy’n ein helpu i wneud hynny. Ac felly, erbyn hyn mae yna lawer o gapelwyr sy’n penderfynu rhoi pethau arbennig heibio dros gyfnod y Grawys. Fel arfer, ymwrthod â bwyta rhyw fwydydd arbennig a wneir, fel cacen neu siocled.

Y cyfnod a dreuliodd Iesu Grist yn yr anialwch yn ymprydio cyn cychwyn ei weinidogaeth gyhoeddus yw sail y Grawys. Am ddeugain niwrnod bu yno’n ymprydio ac yn gweddïo gan geisio nerth Duw. Mae’r Grawys, felly, yn gyfle i Gristnogion ymwadu â’r hunan a cheisio cymorth Duw. Nid troi cefn ar Cadbury a Nestle a Thornton a wneir felly yn ystod yr wythnosau hyn cyn y Pasg ond troi cefn arnom ein hunain, a’n dymuniadau ni, a cheisio Duw a’i ewyllys ef. Fe all ymwadu â’r gacen hufen wneud lles i’r pwysau, ond nid dyna brif nod y Grawys ond dyfnhau’r berthynas â Duw.

Roeddwn i’n gyfarwydd â hyn oll o’r blaen. Ond mi sylweddolais i ddoe nad oeddwn wedi gwneud fy sỳms ynglŷn â’r Grawys, oherwydd mae yna 46 o ddyddiau o ddydd Mercher Lludw hyd Sul y Pasg. Pam 46? Pam nad 40 gan mai deugain niwrnod a dreuliodd Iesu yn yr anialwch?

Mae’r ateb yn syml. Nid yw’r 6 Sul yn ystod y Grawys yn cael eu cyfrif. (Bosib iawn eich bod chi’n gwybod hynny ers talwm, ond doeddwn i ddim.) Dydd o ddathlu yw’r Sul i’r Cristion – dathlu atgyfodiad Iesu Grist. Ac nid yw ymprydio yn gweddu i’r dathlu hwnnw. (Ond rhaid cyfaddef na wn i a yw hynny’n rhoi hawl i chi fwyta darn bach o siocled heddiw er eich bod yn cadw’r Grawys!)

Gyda llaw, mi ddysgais rywbeth arall ddoe am y gair ‘Grawys’ ei hun. Mae’n tarddu o’r gair Lladin quadragesima sy’n golygu ‘deugeinfed’. ‘Carawys’ oedd yr hen ffurf Gymraeg o’r gair ‘Grawys’.

Ond beth bynnag a wnawn ni o’r Grawys, gallwn gydnabod o’r newydd heddiw ein hangen am faddeuant a cheisio gras a chymorth i wir ymwadu â ni ein hunain a dilyn Iesu.

Cliciwch yma www.gronyn.org/gronyn i fynd at rifyn diweddaraf Gronyn – rhifyn 30 Mawrth, 2014

Y peth byw

Roeddwn wedi anghofio amdano nes i mi bori yn y llyfr unwaith eto’r wythnos ddiwethaf.  Nid anghofio’r llyfr na’i awdur, na’r hyn yr oedd yr awdur yn sôn amdano.

Y llyfr oedd ‘Dyddiau Gras’, a’r awdur oedd y diweddar Barchg Emyr Roberts, a fagwyd yng Nghwm-y-glo.  Detholiad o waith Emyr Roberts, a olygwyd gan ei fab John Emyr, a geir yn y gyfrol. Mewn dyfyniad o bregeth a draddododd ar Hydref 3, 1976 mae Mr Roberts, a oedd yn weinidog yn Y Rhyl ar y pryd yn sôn am y ffrydiau ysbrydol a oedd yn llifo yng Nghymru.  ‘Mi ddeuthum ar eu traws nhw,’ meddai, ‘yr haf yma. Mi fûm mewn oedfa yn fy hen ardal: cwmni wedi dod i adnabod Iesu Grist ac yn cyfarfod yn wythnosol i weddïo ac i ddarllen y Beibl. A minnau’n cael fy ngwadd atyn nhw i ryw oedfa. Roedd y capel, yng nghanol tywydd poeth, yn dri chwarter llawn, a hogyn pedair ar bymtheg oed yn arwain. Roedd y peth byw yno. Y bywyd.  Roedd yr afon yno, y dyfroedd bywiol.’

Wedi anghofio oeddwn i bod cyfeiriad at y peth yn y llyfr arbennig hwnnw. Mae’r hanes yn fyw iawn, a minnau trwy drugaredd a gras Duw yn rhan o’r stori.  Roedd hen lyfr nodiadau sydd yn nrôr fy nesg yn help i gofio manylion y cyfarfodydd a gynhaliwyd yn yr ardal hon gan gwmni o Gristnogion ifanc rhwng Awst 1975 a Mawrth 1979.  Ar y cyntaf, fe’u cynhaliwyd ar yn ail yn Llanberis a Llanrug, ac o ddiwedd Medi 1976 ymlaen yn Llanberis.

Daeth Emyr Roberts atom ddwywaith yr haf hwnnw, ym mis Gorffennaf i ddechrau ac yna ym mis Medi.  Yn Llanrug y cynhaliwyd y ddau gyfarfod.  Pregethodd o Rhufeiniaid 13 y tro cyntaf ac o 1 Ioan 5 yr eildro.  Daeth  atom i Lanberis o leiaf deirgwaith wedi hynny, ac yr oeddem wrth ein bodd yn ei gwmni a than ei weinidogaeth.  Bydd rhai ohonoch yn cofio’r criw  o bobl ifanc a ddeuai o sawl cyfeiriad i’r cyfarfodydd bob wythnos. Roedd y mwyafrif yn eu hugeiniau cynnar a thrwy ras Duw yn tystio i’w cred yn yr Arglwydd Iesu Grist.  Does ryfedd fod Emyr Roberts yn dweud, ‘Mae ’na ffrwd yn llifo yn ein plith ninnau’.

Roedd yn amser da, ac yn gyfnod o fendith fawr.  Roedd yn fraint i mi gael bod yng nghanol y gweithgarwch a’r cyffro.  Ac mae’n fraint i mi gael bod yng nghanol yr hyn y mae Duw yn ei wneud ymhlith pobl ifanc ein hardal heddiw hefyd, yn benodol trwy waith Cynllun Efe.  Mae’r gweithgarwch yn wahanol ond yr un yw’r gwaith, sef cyflwyno’r newyddion da am Iesu Grist i genhedlaeth newydd a rhoi cyfle i bobl ifanc addoli Duw.  Ac un o freintiau eglwysi’r fro hon yw cefnogi gwaith Cynllun Efe.  Mae cyfle i wneud hynny trwy’r apêl flynyddol UN O FIL (neu UN O GANT).  Daeth yn bryd gwneud yr apêl am eleni.  Ceir rhagor o fanylion amdani y tu fewn i’r rhifyn hwn.  Cefnogwn y gwaith, a gweddio hefyd y bydd rhywrai’n dweud ryw ddiwrnod am weithgarwch Efe, ‘Roedd y peth byw yno’.

Cliciwch yma www.gronyn.org/gronyn i fynd at rifyn diweddaraf Gronyn – rhifyn 23 Mawrth, 2014

 

Y 777

Wythnos yn ôl, os cofiaf yn iawn, roedd tudalen flaen Gronyn wedi ei sgwennu erbyn nos Wener.  Oni bai am hynny, mae’n bosibl iawn y byddwn wedi sôn am yr awyren Boeing 777 a ddiflannodd ar ei thaith o Kuala Lumpur i Beijing ddydd Sadwrn. Ac eto, byddai wedi bod yn anodd gwybod beth i’w ddweud gan na wyddai neb ar y pryd beth oedd wedi digwydd i’r awyren. Mor hawdd fyddai sôn am derfysgaeth neu ddamwain er enghraifft, a deffro fore Sul a deall mai rhywbeth cwbl wahanol a ddigwyddodd i’r awyren a’r 239 o bobl oedd arni. Yr un peth na fyddwn i’n sicr wedi ei ddychmygu yw y byddem ni, wythnos y ddiweddarach, yn dal heb syniad beth a ddigwyddodd iddi.  Ac mae hynny’n rhyfeddod o gofio’r holl offer technegol soffistigedig sydd ar awyrennau modern a’r holl systemau cyfathrebu sy’n cadw golwg ar symudiadau awyrennau a phopeth arall y dyddiau hyn.  Nid heb achos y gofynnodd llawer o bobl yr wythnos ddiwethaf, ‘Sut all awyren o’r fath ddiflannu’n llwyr heb i neb o gwbl wybod beth a ddaeth ohoni?’

Erbyn hyn, un ddamcaniaeth yw bod rhywun neu rywrai yn fwriadol wedi newid cyfeiriad yr awyren a thorri’r systemau cyfathrebu fel na ellid olrhain ei chyfeiriad, a bod yr awyren wedi hedfan am roi oriau dros Gefnfor India cyn plymio i’r dŵr. Os mai dyna’r gwir mae ehangder y Cefnfor yn golygu bod chwilio am yr awyren yn dasg eithriadol o anodd.  Ond yn hwyr neu’n hwyrach, y tebygrwydd yw y cawn wybod beth ddigwyddodd iddi.

Yn y cyfamser, gweddïwn dros yr holl deuluoedd sy’n ofni’r gwaethaf ac sydd bellach ers wythnos gyfan yn wynebu’r posibilrwydd na welant eu hanwyliaid eto. Ond er gwaetha’r ofnau, nes y ceir gwybodaeth bendant i’r gwrthwyneb bydd llawer ohonynt yn dal i obeithio a gweddïo bod yr awyren wedi glanio’n ddiogel yn rhywle. Oherwydd mae’n ymddangos mai’r unig beth a wyddom am ei diflaniad yw na wyddom unrhyw beth! Ac felly, mae’r chwilio’n parhau, a chylch y chwilio hwnnw wedi newid erbyn hyn oherwydd y gred i’r awyren hedfan i gyfeiriad gwahanol.

Anwybodaeth sy’n llethu, ac wrth i’r dyddiau ddiflannu mae gobaith yn pylu. Mae hyn yn wir pan fo unigolion yn diflannu, ac mae’n wir hefyd gyda diflaniad awyren enfawr. Mae’n wir hefyd yn ein bywydau ni bob dydd.  Mae’n anodd byw gydag ansicrwydd ac anwybod. Yng nghanol problemau a pheryglon rydym eisiau gwybod beth sy’n mynd i ddigwydd. Beth a ddaw ohonom? Beth fydd yn digwydd? A oes gobaith i bethau wella? Oes yna ddatrys ar y broblem fawr hon? Ond yn y cyfan, gall Cristnogion ymddiried yng ngofal tyner y Duw y mae ein holl drafferthion ni a phob anwybod yn hysbys iddo. A’n gobaith mawr yw nid yn unig bod Duw’n gwybod am bopeth a wynebwn ond ei fod yn ei gariad yn bwriadu da i ni ac yn dymuno ein lles a’n cysur o hyd. Ac er i’r anwybod a’r ansicrwydd barhau, mae ffydd yn ein galluogi i gredu yn naioni a chariad Duw, ac yn ei ofal sicr amdanom.

Cliciwch yma www.gronyn.org/gronyn i fynd at rifyn diweddaraf Gronyn – rhifyn 16 Mawrth, 2014

Gwinwydden

Beth ddaw o’r holl goed a syrthiodd ers dechrau’r flwyddyn?  Lle bynnag yr ewch chi, mae yna goed a chwythwyd drosodd gan wyntoedd cryfion y gaeaf, ac amryw ohonynt yn amlwg wedi eu rhwygo o’r gwraidd gan rym y gwynt.  Fwy na thebyg y bydd y rhan fwyaf yn cael eu torri’n goed tân, a bydd galw mawr amdano gan fod gan fwy a mwy o bobl stofiau llosgi coed erbyn hyn.  Ond siawns y bydd modd gwneud defnydd gwell o rywfaint o’r coed hyn gan fod y pren yn rhy dda i’w losgi.  Tybed a ddefnyddir peth ohono, er enghraifft, i wneud dodrefn cain?

Sonnir am amrywiaeth mawr o goed yn Y Beibl, a hwnnw’n cael ei ddefnyddio i wahanol bwrpas.  Defnyddid coed cyprys i wneud Arch Noa, er enghraifft; coed cedrwydd ar gyfer Teml Solomon; coed ffynidwydd a phinwydd ar gyfer cychod ac adeiladau; a choed derw i wneud rhwyfau.

Ond dywed Y Beibl nad yw pob pren yn ddefnyddiol.  Rhan o neges Eseciel y proffwyd oedd y geiriau hyn a lefarodd Duw am y winwydden, ‘A gymerir pren ohoni i wneud rhywbeth defnyddiol? A wneir ohoni hoelen bren i grogi rhywbeth arni?’  Fedrwch chi wneud dim â phren y winwydden; ddim hyd yn oed hoelen i hongian rhywbeth arno – ddim hyd yn oed beg dillad!  Yr unig beth y gellir ei wneud ag ef, medd Duw, yw  ei losgi.  A thrwy’r darlun hwn, mae Duw’n rhybuddio cenedl Israel y bydd hi fel y winwydden, yn cael ei ’difa’ pan fydd ef yn ei barnu am ei hanffyddlondeb a’i hanufudd-dod iddo ef (Eseciel 15).

Ond os nad oes modd gwneud dim â’r pren, y mae i’r winwydden hithau ei gwerth wrth gwrs.  Os na ellir gwneud dodrefnyn, na hyd yn oed beg dillad ohoni, y mae’n rhoi grawnwin!  Y mae’n dwyn ffrwyth.  A dyna’n union yw ei phwrpas.

A’r syniad o ddwyn ffrwyth a wnaeth i Iesu Grist ei ddisgrifio ei hun fel ‘y wir winwydden’ a’i ddisgyblion fel canghennau’r winwydden honno.  Trwy eu perthynas ag ef y mae ei ddisgyblion i ddwyn ffrwyth, sef pob math o weithredoedd da.  Os nad yw’r canghennau’n dwyn ffrwyth, does dim i’w wneud ond eu taflu a’u llosgi.

Fel disgyblion i Iesu Grist, pwrpas mawr ein bywyd yw dwyn ffrwyth er clod i Dduw; gweithredu mewn cariad ac ufudd-dod iddo ef.  Ac os ydym yn dwyn y ffrwyth hwn, gallwn fod yn fodlon ein bod yn cyflawni bwriadau Duw ar ein cyfer.

Mae’r cyfan yn dibynnu ar y berthynas â Iesu.  Defnyddiodd Iesu ddarlun y winwydden am fod cenedl Israel wedi meddwl amdani ei hun fel gwinwydden yr Arglwydd.  ‘O Dduw’r  lluoedd,’ medd y Salmydd (yn Salm 80)  ‘gofala am y winwydden hon, y planhigyn a blennaist â’th ddeheulaw’ (80:14–15). Ond roedd rhaid i’r pren hwnnw ddwyn ffrwyth, fel y dangosodd Duw wrth rybuddio’r genedl trwy Eseciel.

Cliciwch yma www.gronyn.org/gronyn i fynd at rifyn diweddaraf Gronyn – rhifyn 09 Mawrth, 2014

Wrth yr enw

Yn rhifyn diweddaraf Eco’r Wyddfa rwy’n cyfeirio yn y golofn ‘Un funud fach’ at ddylanwad y Ffydd Gristnogol ar enwau cymaint o bentrefi Cymru.  Mae hynny’n wir am bentrefi’r Ofalaeth hon wrth gwrs.  Mae Llanberis a Nant Peris yn gysylltiedig â Sant Peris wrth gwrs.  Capel Ebeneser, wrth gwrs, a roddodd yr hen enw i bentref Deiniolen.    Ond beth am yr enw Deiniolen ei hun?  Mae hwnnw hefyd yn gysylltiedig â’r Ffydd.  Ond sut?

Does ond rhaid meddwl am blwyf ac Eglwys Llanddeiniolen i gael yr ateb, wrth gwrs.  Ac eto, mae’n rhaid i mi gyfaddef f’anwybodaeth gan i mi dybio mai’r sant perthnasol oed Deiniol –  yr un Deiniol ag a gysylltir ag Eglwys Deiniol Sant, y Gadeirlan ym Mangor.  Roedd Deiniol yn byw yn hanner cyntaf y Chweched Ganrif, ac fe sefydlodd  eglwys ym Mangor, lle bu’n abad ar gymuned o fynaich, mae’n debyg.

Ac enw ei fab ef oedd Deiniolen, a roes ei enw, felly, i Landdeiniolen ac yn fwy diweddar i bentref Deiniolen.  Roedd hwn yn byw yn ail hanner y Chweched Ganrif a dechrau’r Seithfed.  Bu hwn yn fynach ym Mangor-is-y-coed cyn iddo ddod i’r ardal hon a sefydlu eglwys yn Llanddeiniolen.  Wyddwn i ddim chwaith mai’r Deiniolen hwn, a elwid hefyd Deiniolfab a Deiniol Fab, yw’r ‘Daniel’ yn Llanddaniel Fab yn Sir Fôn.

Ychydig a ŵyr neb erbyn hyn am y dynion hyn o’r Chweched a’r Seithfed Ganrif a adwaenwn ni fel ‘saint’.  Prin yw’r ffeithiau a’r manylion, ond y peth pwysig, a’r hyn a wyddom, yw mai pobl yr Efengyl a’r Ffydd Gristnogol oedden nhw.  O ddyddiau cynnar iawn yn hanes ein gwlad, felly, gwyddom fod yr Efengyl yn rhan amlwg iawn o’i bywyd.  Roedd Deiniol a Deiniolen ac eraill tebyg iddynt yn crwydro’r wlad yn cyhoeddi’r Efengyl ac yn sefydlu eglwysi.

Tra bydd y pentrefi hyn yn dwyn yr enwau arbennig sydd iddynt, bydd rhyw gyswllt annatod â’r Ffydd.  Ond gweddïwn na ddaw’r dydd y bydd y cyswllt hwnnw yn ddim ond atgof pell am hen, hen seintiau fel Padarn, Peris a Deiniolen neu seintiau mwy diweddar y Ddeunawfed a’r Bedwaredd Ganrif ar Bymtheg a sefydlodd y capeli a fu’n britho ein pentrefi a’n hardal.

Ond a bod yn greulon o onest, y gwir yw bod hynny eisoes yn wir i lawer o bobl y bröydd hyn.  Rhywbeth sy’n rhan o orffennol ein pentrefi a’n gwlad yw’r Ffydd Gristnogol iddynt hwy.  Mae mor fyw yn eu golwg â’r capeli a gaewyd ac a ddymchwelwyd.  Ac mae hynny’n rhan o drasiedi fawr ein gwlad yn ail hanner y ganrif ddiwethaf a dechrau’r ganrif bresennol.

Ond nid oes rhaid iddi fod felly gan mai’r Duw Byw yw ein Duw ni.  Gweddiwn y bydd yr Arglwydd yn bendithio eglwysi ein hardal heddiw fel y bydd y dystiolaeth i Iesu Grist yn dal yn fyw, a hyd yn oed yn fwy grymus, yfory a phob yfory arall.

Cliciwch yma www.gronyn.org/gronyn i fynd at rifyn diweddaraf Gronyn – rhifyn 02 Mawrth, 2014