Paentiad olew a wnaed gan Almaenwr o’r enw Friedrich August Moritz Retzsch yw Die Schachspieler (‘Y Chwaraewyr Gwyddbwyll’) a werthwyd am £67,500 ym mis Hydref 1999 yn Christie’s. Yn y llun, mae Mephistopheles (neu’r Diafol) yn chwarae gwyddbwyll â’r cymeriad Faust. Mae crechwen y Diafol a’r olwg drist ar wyneb ei wrthwynebydd yn awgrymu bod y Diafol wedi ennill y gêm, a hynny sy’n egluro’r teitl arall a roddwyd i’r paentiad, Checkmate (neu ‘Siachmat’ yn Gymraeg). Yr awgrym yw bod y Diafol, trwy ennill y gêm, yn trechu neu’n cipio enaid y dyn.
Mae llu o bregethwyr wedi cyfeirio at y paentiad ar sail stori a adroddir amdano. Mae sawl fersiwn iddi. Yn ôl un, wedi gweld y paentiad mewn amgueddfa (y Louvre ym Mharis o bosib), mynnodd pencampwr gwyddbwyll nad oedd y teitl ‘Siachmat’ yn addas am nad oedd y Diafol mewn gwirionedd wedi ennill y gêm gan fod un symudiad arall a fyddai’n ennill iddo’r gêm yn bosib i Faust. Mewn erthygl yn y Columbia Chess Chronicle ym mis Awst 1888, mae Gilbert Frith yn honni mai yng nghartref y Parchg R R Harrison yn Richmond, Virginia y gwelodd pencampwr gwyddbwyll o’r enw Paul Morphy gopi o’r paentiad a thynnu sylw at y ffaith nad oedd y gêm a ddarluniai drosodd, cyn mynd ati i ail greu’r symudiadau a fyddai wedi ennill y gêm i Faust. Bu cryn drafod ar y mater ar dudalennau’r Chronicle dros y misoedd dilynol. Ond beth bynnag am darddiad y stori, y mae ei neges yn glir: credai’r Diafol iddo ennill y dydd, ond nid felly y bu.
Mae’n stori berthnasol heddiw, o bob dydd o’r flwyddyn. Ar y Groglith, cofiwn y dydd a’r awr yr oedd y Diafol yn sicr o’i fuddugoliaeth. Roedd wedi ‘gosod yng nghalon Jwdas’ y bwriad i fradychu Iesu ac yn hyderus y deuai marwolaeth Iesu â diwedd i’w waith. Yn ei dyb ef, roedd yn ‘Siachmat’ ar Iesu a’i waith a’i deyrnas a’i bobl. Felly hefyd y syniai’r archoffeiriad a’r awdurdodau crefyddol a’r milwyr a’r bobl a welodd Iesu’n cael ei groeshoelio. Ond nid hwy yn unig chwaith. Felly hefyd y meddyliai disgyblion Iesu Grist o weld eu hathro a’u harweinydd yn cael ei ddal a’i ladd. ‘Siachmat! Checkmate!’ Roedd popeth ar ben a chynllwynion y Diafol wedi llwyddo, a Mab Duw wedi ei goncro a bwriadau Duw wedi eu dryllio. Ni all crechwen Mephistopheles Moritz Retzch ddechrau cyfleu hyder mawr y Diafol yn ei fuddugoliaeth anochel.
Ond nid mor anochel, gan nad siachmat mohoni. Mae symudiad arall i ddod; y symudiad godidocaf, nid mewn gêm ond yn yr ornest bwysicaf oll. Â’r disgyblion yn drist a’r gelynion yn gorfoleddu a’r diafol yn dathlu, cafwyd y symudiad rhyfeddaf pan symudwyd Iesu o afael marwolaeth yn ôl i dir y byw. Atgyfodiad Iesu oedd y prawf diamheuol mai di-sail oedd pob sôn am siachmat am fod Crist yn fuddugol ac yn dwyn bywyd a gobaith i’w bobl.
‘Ni allodd angau du
ddal Iesu’n gaeth.
ddim hwy na’r trydydd dydd
– yn rhydd y daeth.’
Dathlwn hynny’n llawen y Pasg hwn.
Cliciwch yma https://gronyn.wordpress.com/gronyn/ i fynd at rifyn diweddaraf Gronyn – Dydd Gwener y Groglith, 7 Ebrill 2023
Gronyn 